祗树孤独园：抽签斋僧节传说

【节日导读】抽签斋僧节主要流行于泰国北部地区，举办时间一般在泰国阴历的十月月圆日。抽签斋僧节的起源和一个神话传说有关，传说一户农家大、小老婆因为嫉妒之心相互伤害了几世而轮回，最后一世，一个转世为人、另一个转世为母夜叉，母夜叉和前几世一样一直追杀转世为人的妇人及其家人，妇人便带着家人一起逃到给祗树孤独园，恰逢佛祖在讲经，妇人便恳请佛祖搭救他们。佛祖让其弟子阿难陀宣母夜叉去听佛法，最终感化了母夜叉。母夜叉擅长观测雨水，雨水充沛的年份，她建议人们在高地上种水稻；雨水不足的年份，她建议人们在洼地里种水稻。人们听从母夜叉的建议，粮食得到了丰收，母夜叉也成了人们拥戴的好人，人们定期给母夜叉送去食物作为回报。得到感悟及人们爱戴的母夜叉创造了八大（佛教八宗），即抽签奉献食物给僧人的方式，僧人抽签得到食物，不管多少都不会生气，认为是自己的福气和运气，这一方式一直被佛教徒遵循。抽签斋僧节主要目的是悼念、祭奠逝去的亲友以及为自己祈福，为了下一世能够投生在天界，实现涅槃的最终愿望。抽签斋僧不是固定为哪一尊佛像或僧人做功德，而是在食物上贴上数字，由僧人自己抽签获得。仪式和程序有：1.拜佛听“签条功德经”；2.举行百衲衣仪式；3.寺院司事领诵献奉词并为死者亡灵做功德；4.递送签条；5.僧人收集签条等。签条的种类有小签、中签、幸运签、少女递送签、因陀罗签、大运签、条签等。抽签时，司事会把签分成三份，一份给佛像，一份给僧人，一份给僧徒。古代喜欢用棕榈叶或者竹片制作签条。

เทศกาลทานก๋วยสลาก

ประวัติความเป็นมาของประเพณีทานก๋วยสลาก

ในสมัยพุทธกาล ขณะที่พระพุทธเจ้าประทับ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ได้มีนางกุมารีผู้หนึ่งได้อุ้มลูกชายวิ่งหนีนางยักษิณีผู้มีเวราลายครรภก์นั(แทง้บุตรต่อกนั) หลายภพหลายชาติติดตามมาจะารา้ย ลูกของนาง นางกุมารีได้พาลูกวิ่งหนีเข้าไปในพระเชตะวันวิหาร ขณะที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมอยู่ นางเอาลูกน้อยวางแทบพระบาทแล้วไหว้สาว่า “ข้าแด่พระองค์ผู้เจริญ ของทรงโปรดเป็นที่พึ่งแก่ลูกชายของข้าเจ้าหน่อยเต๊อะว่าอั้น” เมื่อนางยักษิณีติดตามมา พระพุทธเจ้าจึงได้เทศนาการอันจองเวรซึ่งกันและกัน จะไม่มีวันอันจบสิ้นกันเลย เวรย่อมไม่ระงับด้วยเวร เวรย่อมระงับด้วยการไม่จองเวร พระก็เทศนาให้นางทั้งสองเห็นผิดชั่วดี แล้วก็ให้นางรับศีล ๕ าให้นางยักขิณีได้ดวงตาเห็นธรรม ต่อมานางยักขิณีได้เป็นเพื่อนกับนางกุมารี และนางกุมารีก็ได้ารุงเลี้ยงดูเป็นอย่างดี นางยักขิณีานึกในบุญคุณ จึงได้ใช้วิทยาคณุในการพยากรณด์ินฟ้าอากาศเพื่อการานาแก่นางกุมารีว่าปีใดฝนดีามากใหท้านาในที่ดอน ปีใดท่ีฝนแลง้าแหง้ ใหท้านาในที่ล่มุ าใหส้ามารถเก็บเกี่ยวขา้วไดเ้ต็มเม็ดเต็มหน่วย ส่วนชาวบา้นมกัประสบปัญหาขา้วกล้าเสียหาย พอทราบเร่ืองว่านางกุมารีเก็บเกี่ยวไดผ้ลดี จึงขอรอ้งให้นางยักษิณีช่วยเหลือ จนกระท่งัผลผลิตขา้วอุดมสมบูรณ์มากขึน้ ชาวบ้านจึงพากันาเคร่ืองอุปโภคบริโภคมามอบใหแ้ก่นางยกัษิณีมากมาย นางจึงามาาเป็นสลากภัตขึน้ถึง ๘ แห่ง โดยให้พระสงฆไ์ด้าการจับสลาก ดว้ยหลักของอปโลกนกรรม คือ ของถวายมีทัง้ของมีราคามาก ราคานอ้ยพระสงฆอ์งคใ์ดได้ของมีค่านอ้ยก็ไม่เสียใจ ใหถ้ือว่าเป็นโชควาสนาของตน การถวายสลากภัตนี้นบัเป็นครงั้แรกแห่งประเพณีาบญุทานสลากในพระพทุธศาสนา

ภาพที่ ๑ งานบุญทานก๋วยสลาก จังหวัดาพูน

ความหมายและความาคัญของประเพณีทานก๋วยสลาก

การทานก๋วยสลาก เป็นการาบุญเพื่ออุทิศส่วนกุศลให้แก่ญาติพี่น้องที่ล่วงลับไปแล้ว รวมทั้งเป็น การสร้างกุศลให้แก่ตนเองในภายภาคหน้าให้ได้เกิดในภพภูมิสวรรค์ และปรารถนาสูงสุดคือ พระนิพพาน ประเพณีทานก๋วยสลากนั้นเป็นการาบุญท่ีไม่าเพาะเจาะจงพระสงฆ์รูปใดรูปหนึ่ง แต่มีการจัดาสลาก เป็นหมายเลขติดก๋วยของศรัทธาที่ามาถวายและาสลากไปรวมกัน เพื่อให้พระสงฆท์ุกรูปท่ีรบันิมนตจ์บัสลาก หากพระภิกษุสามเณรรูปใดจับได้ของศรัทธาผู้ใด ผู้นั้นจะยกก๋วยสลากนั้นถวายแด่พระสงฆ์รูปนั้น เน่ืองจากประเพณีการาบุญทานก๋วยสลากเป็นประเพณีาบุญกลางบา้นที่ย่ิงใหญ่และาคญัของลา้นนา รวมทงั้เป็นประเพณีที่มีคติธรรมทางพุทธศาสนา โดยมีแก่นสาระคือ การส่ังสอนใหค้นรูจ้ักบาปบญุคณุโทษ สอนใหส้รา้งความดีในชาตินีเ้พ่ือผลบุญในชาติหนา้ สอนใหลู้กหลานมีความกตญัญูกตเวทีต่อพ่อแม่ญาติพ่ีนอ้ง ผู้ล่วงลับไปแลว้ งานาบุญทานก๋วยสลากเป็นงานาบุญท่ีตอ้งจดัอย่างใหญ่โต เป็นหนา้เป็นตาวัดของชุมชน ซ่ึงการจัดงานจะตอ้งอาศัยความร่วมแรงร่วมใจและความสามัคคีของคนานวนมาก จึงเป็นการส่งเสริม การสรา้งความสามคัคีและความปรองดองในหม่คูณะในทางคติธรรม การทานก๋วยสลากยงัมีคติสอนใจพระภิกษุสามเณรมิใหย้ึดติดในลาภสกัการะทงั้หลาย เพราะสลากท่ีศรทัธาามาถวายนนั้มีความแตกต่าง หลากหลายกันไป พระสงฆแ์ละสามเณรจงึไม่ควรยึดติด

พิธีทานก๋วยสลาก

ก่อนวันาพิธีทานก๋วยสลาก ๑ วัน เรียกว่า “วันดา” (วันสุกดิบ) คือ วันที่จัดเตรียมสิ่งของ เครื่องไทยทาน ชาวบ้านใกล้เรือนเคียงจะมาช่วยแ จัดครัวทานและร่วมาบุญ (ไฮ่ฮอม) ข้าวของเงินทองผลหมากรากไม้ ผชู้ายจะจกัตอกสายก๋วย (ตะกรา้)เตรียมไว ้ส่วนผูห้ญิงจะจดัเตรียมห่อของาบุญตามแต่ศรทัธาและาลังรพัยข์องที่เตรียม ส่วนใหญ่ ไดแ้ก่ อาหารแหง้ เช่น ขา้วสาร พริก หอม กระทียม เกลือกะปิ ปลาร้า ข้าวตม้ ขนมต่าง ๆ หมาก เมี่ยง บุหรี่ เป็นต้น เคร่ืองอุปโภค เช่น ไมข้ีดไฟ เทียนไขสีย้อมผ้า เคร่ืองใช้สอยต่าง ๆ สิ่งของเหล่านีจ้ะบรรจุลงในก๋วยที่กรุดว้ยใบตองหรือกระดาษปิดมัดรวมกันเป็นมัดๆาหรับเป็นที่จับ ตรงส่วนที่รวบไว้นีจ้ะมีเงินเสียบไม้ไผ่อยู่ เรียกว่า “ยอด” ซึ่งจะมากนอ้ยแลว้แต่าลงัศรทัธาและจะมีช่อาทานใบเล็ก ๆ หลากสีปักเสียบไวท้ี่ก๋วยสลาก

ภาพที่ ๒ ก๋วยสลาก

วันรุ่งขึน้เป็นวันทานสลากศรัทธา จะให้ลูกหลานเอาเสื่อไปปูลานวัดหรือตามศาลาบาตร แลว้าเอาก๋วยสลากไปวางเรียงไว้เป็นแถว ๆนนั้ ส่วนผูเ้ฒ่าผูแ้ก่จะจดัเตรียม ขนัดอก ใส่ขา้วตอกดอกไมธู้ปเทียน ถือขัน ไปวัด (พาน)เป็นหมู่ ส่วนใหญ่จะไปกันทั้งครอบครัว เพราะถือว่าการทานก๋วยสลากไดอ้านิสงสม์ากและเพื่อถวายพระในเวลาท่ีมีการเรียก “เส้นสลาก” เคร่ืองประกอบพิธีกรรม “ก๋วยสลาก หรือตน้สลาก”

ตน้สลากหรือก๋วยสลาก เป็นเครื่องไทยทานที่ศรทัธาามาถวายพระภิกษุสามเณร แบง่ออก เป็น ๖ ประเภท

๑.ตน้สลากเล็ก เรียกว่า “ก๋วยซอง” หรือ “ก๋วยนอ้ย” บางแห่งเรียกว่า “ก๋วยขีป้๋มุ” เป็นก๋วยสานดว้ยตอกไมไ้ผ่ เป็นรูปตะกรา้ทรงสูงปลอ่ยเสน้ตอกใหพ้น้จากตวัตระกรา้ขึน้ไป รองดว้ยใบตอง ใส่ขา้วปลาอาหารครัวทานทั้งหลาย ผลไม้ท่ีใส่ในก๋วยซองจะมีขนาดเล็ก เช่น กล้วยประมาณ ๒ ลูก ส้มโอตัดเป็นชิน้เล็ก ๆ ออ้ยตัดเป็นท่อนยาวประมาณ ๑ คืบ มะปราง และสม้เป็นตน้ เมื่อใสส่่ิงของครบแลว้จึงรวบตอกที่พน้ขึน้ไปผูกติดกันเพื่อปิดปากก๋วย เสียบยอดดว้ยดอกไม้และติดใบดว้ยเหรียญหรือธนบตัรานวนนอ้ย ไมเ้สียบสลากจะาดว้ยไม้ไผ่เล็ก ๆ ยาวประมาณ ๔๐ เซนติเมตร

๒.ตน้สลากขนาดกลาง เรียกว่า “ก๋วยารับ” คือภาชนะท่ีใช้บรรจุข้าวอาหารในสมัยโบราณสานด้วยเส้นตอกไม้ไผ่ เช่นเดียวกับ “ก๋วยตีนชา้ง” “เพียด” “พอ้ม” และซา้ขา้วบาตร ภาชนะจะสานดว้ยตอกไมไ้ผ่เป็นเคร่ืองจักสานที่ชาวบา้นมีไวใ้ช้งาน ต่อมาภายหลังใช้กาละมังและถังาซึ่งจะมีขนาดใหญ่และมีปริมาณมากกวา่ตน้สลากเล็ก

๓ .ตน้สลากโชค เป็นสลากที่จดัาเป็นพิเศษกว่าสลากธรรมดา .ภาชนะที่ใช้เป็นต้นสลากบรรจุาด้วยไม้ไผ่ขนาดใหญ่สานเช่นกระบุง หรือกาละมังขนาดใหญ่ ถังเปล และโอ่งา เพ่ือใช้บรรจุข้าปลาอาหารและผลไมใ้หไ้ดจ้านวนมาก ตน้ดอกาจากใบคาหรือฟางข้าว มัดด้วยตอกเป็นาต้นปักเสียบด้วยดอกไม้กระดาษแล้วติดธนบัตรานวนมาก ผู้ถวายมักจะมีฐานะดีการเงินไม่ขัดสน ในสมัยก่อนมักจะาเป็นรูปเรือนหลังเล็ก ๆ มีข้าวของเคร่ืองใช้ต่าง ๆ เช่นหม้อข้าว หม้อแกง ถ้วยชาม เคร่ืองนอนหมอนมุ้ง เสื่ออ่อน ไม้กวาด เคร่ืองนุ่มห่ม อาหาราเร็จรูป ๑ าหรบั (ขนัโตกขา้ว) และรอบ ๆ เรือนหลงัเล็กจะมีตน้กลว้ยตน้ออ้ยผูกติดไวแ้ลว้ยงัมียอดเงินานวน มาก

๔ .ตน้สลากยอ้ม เป็นการทานสลากจากหญิงสาวโสดบริสุทธิ์ โดยหญิงสาวจะตอ้งเก็บหอมรอมริบเงินทองไวต้งั้แต่เร่ิมเข้าสู่วัยสาว เมื่อไดเ้งินทองมาพอสมควรและเป็นสาวเต็มตัวแล้วและมีการทานสลากในชุมชนนัน้ จะตอ้งเตรียมสลากยอ้มไว ้สลากยอ้มนีจ้ะาเป็นตน้ไมสู้ง หรือกิ่งไม้สูงประมาณ ๔- ๕ วา มีร่มกางท่ีปลายยอด บางแห่งจะาเป็นรูปนกหรือหงสม์ีปากคาบเหรียญเงินหรือธนบัตร าตน้สลากจะมีฟางมดัเป็นา ๆ เพ่ือจะไดป้ักไมแ้ละเครื่องไทยทานต่าง ๆ เชน่เดียวกับตน้สลากโชค เคร่ืองใชจ้ะแขวนกบัก่ิงดอกส่วนใหญ่เป็นของใช้ของหญิงสาว เช่น กระจก หวี ามันทาผม าหอมและผา้เช็ดหนา้ หญิงสาวมกันิยมทานสลากยอ้มถวาย เพราะมีความเช่ือวา่เมื่อแตง่งานแลว้จะาใหค้รอบครวัมีความสขุความเจริญ หากหญิงสาวผู้ใดที่ยังไม่ได้ทานสลากย้อม ก็ยังไม่ควรแต่งงานมีครอบครัว บางครงั้ถ้าหญิงสาวเจา้ของเป็นคนสวยมีผูช้ายหมายปองมาก เวลาถวายทานสลากพระใหพ้รแล้ว ชายหนุ่มก็จะขอบูชาเอาของไป เช่น รูปถ่าย ผา้เช็ดหนา้ลายปักฝีมือหญิงสาวผู้นนั้ พระท่านไม้รูจ้ะใหใ้ครจึงมีการประมลูกัน ผใู้หม้ากก็จะไดข้องไป แต่ส่วนใหญ่ก็จะเอาเพียงภาพถ่ายและผา้เช็ดหนา้ ชายหนมุ่ก็จะาไปอวดหญิงสาวผนู้นั้

๕.สลากมหาชมพหูรือสลากพญาชมพูหรือสลากพระอินทร เป็น การเรียกการทานสลากท่ีเคยไดท้าขึน้ในอดีต เชน่ ที่บา้นก่แูดงาเภอสารภี จงัหวดัเชียงใหม่ ปัจจบุนัการทานสลากประเภทนีไ้ดห้ายไปแต่ไปปรากฏในเชียงตุง ประเทศพม่า ซ่ึงพ่ีน้องไทเขินนิยมทานสลากประเภทนีก้ันมาก โดยจะเป็นการรวมกนัาก๋วยสลากของหญิงสาวในหมู่บา้น หรือญาติพ่ีน้อง ๒- ๓ หลังคาเรือน ร่วมกันาเอาสิ่งของ ประเภทเคร่ืองใช้เคร่ืองนอน กลว้ย ออ้ย สม้โอ เคร่ืองเงิน เครื่องทอง บรรจุลงไปในก๋วยท่ีประดับประดาอย่างสวยงามพร้อมดอกไม้ธูปเทียน แลว้จดัขบวนแห่เหมือนกับขบวนแห่ครวัทานเขา้วัด จะาดว้ยพานดอกไมธู้ปเทียน ขบวนฟ้อน ขบวนฆอ้งกลอง เม่ือไปถึงก็จะาไปไหว้หน้าพระประธาน แล้วจึงถวายทานแด่พระภิกษุผูจ้ับสลากมหาชมพนูีไ้ด ้โดยผถู้วายจะอทุิศส่วนกศุลใหก้บับรรพบรุุษผูล้่วงลับไปแลว้ รวมทงั้เจา้กรรมนายเวร พญาอินทร ์พญาพรหม ฯลฯ

๖ .ตน้สลากหลวง หรือเรียกว่าต้นโชคหลวง าขึน้ด้วยวัสดุหลายอย่าง บางแห่งาเป็น“ช้างฝ้าย” หรือ “ม้าฝ้าย” ด้วยการสานโครงไมไ้ผ่รูปช้างหรือรูปม้าแล้วเอาเส้นฝ้ายป่ันท่ีทอเป็นผ้าแล้วหุ้มโครงส่วนบนของรูปสัตวเ์หล่านนั้าเป็นตน้ดอก ประดับตกแต่งดว้ยดอกไม้กระดาษ บางท้องถิ่นาเป็นซองอ้อยมีต้นดอกหรือกิ่งไม้แขวนด้วยของกินของใช้ต่าง ๆ บางแห่งใช้ไม้ไผ่ทั้งา แขวนของกินของใช้ตั้งแต่ปลายถึงโคนหรือสร้างเป็นบ้านาลองหรือสร้างเป็นรูปปราสาท มีข้าวของเครื่องใช้ในครัวเรือนที่าเป็นทุกอย่างหรือบางท้องถิ่นก็สร้างเป็นยุ้งข้าวแล้วใส่ข้าวเปลือกานวนหลายถังไว้ข้างใน พระภิกษุสามเณรรูปใดได้รับก็ต้องให้ญาติพี่น้องช่วยกันหาบขนกลับวัด เส้นสลาก

ภาพที่ ๓ เส้นฉลาก

เมื่อชาวบ้านทั้งหลายาก๋วยสลากแห่แหนไปที่วัดในตอนเช้าก่อนเพลแล้ว ก็จะาก๋วยสลากทุกก๋วย ไปแจ้งคณะกรรมการจัดงานไว้หรือลงเบอร์ไว้ เรียกว่า “ขึ้นเส้นสลาก” หมายถึงการาก๋วยสลากไปแจ้ง ให้แก่คณะกรรมการจัดงานไว้ว่าเป็นก๋วยสลากของใคร จากหัววัดไหน จะถวายให้แก่ใคร (อุทิศให้ใคร)โดยเขียนข้อความลงในแผ่นใบลาน หรือกระดาษแผ่นยาวๆ เโดยขียนข้อความลงในแผ่นใบลาน โดยเขียนไว้ให้ครบานวนก๋วยสลากแล้วมรรคทายกหรืออาจารย์ จะเก็บรวบรวมเอาเส้นสลากทั้งหมด แล้วาเอาานวนพระภิกษุสามเณรที่นิมนต์มาจากหัววัดต่าง ๆ นั้นหารานวนสลาก และหักเหลือไวส้่วนหน่ึงท่ีเป็นส่วนของ “พระเจา้” หมายถึงพระพทุธรูป

บางแห่งจะแบ่งเสน้สลาก ออกเป็น ๓กอง (ส่วน) คือ ก๋วยสลากของพระเจ้า (พระพุทธรูป) และอีก ๒ ส่วน จะแบ่งเฉล่ียออกไปให้ พระสงฆ ์และสามเณรทุกรูปที่มาในงาน หากมีเศษเหลืออยู่ก็ปัดเป็นของวดัที่จดังานนนั้ไป จากนนั้ก็าก๋วยสลากไปกองรวมกันไวต้ามจุดตา่ง ๆ บรเิวณศาลาบาตรหรือปะาท่ีทางวดัจดัไว ้

เสน้สลากสมัยโบราณาดว้ยใบตาล ามาตากใหแ้หง้ และตัดแต่งให้กว้างประมาณ ๓-๔-เซนติเมตร ยาวประมาณ ๔๐ -๔๐เซนตเิมตร แลว้ตดัหวัทา้ยใหแ้หลม โดยเฉพาะส่วนหวัของใบตาลหรือใบลานนนั้จะตอ้งตดัหวัใหแ้หลม โดยเฉพาะส่วนหวัของใบตาลหรือใบลานนัน้จะตกแต่งอย่างสวยงาม เพื่อใหเ้ขียนชื่อเจ้าของสลากและความปรารถนาของผูถ้วาย เสน้สลากนีผ้เู้ป็นเจา้ของก๋วยสลากจะเอาใบลานหรือกระดาษมาตัดเป็นเส้นยาวๆ กว้าง ๒- ๓ นิว้ จารึกช่ือเจา้ของและบอกไวว้่าอทุิศส่วนกุศลนนั้ใหใ้ครบา้ง

เอกสารอ้างอิง

ศนูยส์นเทศภาคเหนือ านกัหอสมดุ มหาวิทยาลยัเชียงใหม่.(๒๕๕๙).ประเพณีทานก๋วยสลาก สืบคน้ ๒๐มิถนุายน ๒๕๖๓, จากhttp://library.cmu.ac.th/ntic/knowledge_show.php?docid=41(www.xing528.com)

词汇

เวร次、班次、回；轮流，值勤，罪有应得

ครรภ์怀孕

แท้ง流产

แทบ险些、差不多

อนั้屏息、憋气；忍受、克制；阻挡；麻木、阻塞

วิทยา持明，明咒

สลากภัต(สะ-หลาก-กะ-พัด)抽签献奉给僧人的食物

จบั握、拿；捕捉、逮住；粘贴；凝结

อปุโลกน(์อ-ุปะ-โหลก)建立

นิพพาน(นิบ-พาน)涅槃、圆寂、入定

ศรทัธา(สดั-ทา)信仰、信奉、皈依；虔诚、忠诚；欲望、纯洁

แก่น木质、主干、基干

ลาภ运气、幸运、佳运、财运；财产

สักการะ敬奉、崇敬、尊敬；保证

ยึด抢、占、抓，扣留、查封，夺取，掌握

เสียบ插、穿、刺

ช่อ束、簇、串

ปัก插，刺绣

อานิสงส์功德、善果、功效

ตอก竹片、敲裂、破裂

ฟางข้าว稻草