泰国鬼面节：泰—老信仰与佛教的典雅融合

【节日导读】泰国鬼面节，自有斋僧活动开始，就有了该节日，一般于祭献善施王子时或者和火箭节同时举办。鬼面节仪式和信仰主要来源于泰—老民族祭奠祖先的祭祀仪式和信仰，后来又融入了佛教斋僧行善的思想。鬼面舞最初是在祭献善施王子、宋干节、火箭节时为增加娱乐性作为游戏存在的，人们认为民族或者国家的创立者是神，其能够保佑子孙后代，是值得敬畏的，所以，按照东北部原始信仰，人们就以戴鬼面具跳舞方式祭奠祖先，后来随着佛教文化的传播，慢慢演化成固定的节日。泰国鬼面节流行最为悠久和广泛的地区，是泰国东北部来府的兰使县。每年斋僧节到来时，人们就会戴着面目狰狞的面具以游行的方式跳舞，鬼面节一般会在泰国阴历八月上旬举行，举办时间为三天，具体日子由祭司提前定好后通知村民。鬼面节面具分为两类。一类是大型鬼面具，一类是小型鬼面具。大型鬼面具大小是人类正常体型的两倍，做工复杂、体型庞大，佩戴的人很吃力，所以，每年鬼面节上只会制作一对，一男一女；小型鬼面具大人小孩、男的女的都可以戴，但男的居多，面具种类较多，都有狰狞的特点，鬼面节融神圣性和娱乐性于一体，一直传承到现在。

เทศกาลผีตาโขน

ประวัติความเป็นมา

ประเพณีผีตาโขน เป็นประเพณีท่ีมีมาตงั้แต่โบราณ สันนิษฐานว่ามีมาตัง้แต่มี บุญพระเวสสันดรและบุญบงั้ไฟรวมกัน”บุญหลวง“ประเพณีผีตาโขนเป็นการละเล่นท่ีเกี่ยวเน่ืองกับพิธีกรรม เพ่ือบวงสรวงบูชาวิญญาณผีบรรพชนที่กล่มุชนชาติพันธุไ์ท-ลาวเชื่อถือ รว่มกันว่าบรรพชนคือ ตน้ตระกูลเผ่าพนัธุผ์ทู้ี่สรา้งบา้นเมือง โดยเม่ือบรรพชนตายไปแล้วจะเป็นผีและเป็นส่ิงศักด์ิสิทธ์ิท่ีน่าเกรงขาม มีานาจท่ีจะดลบันดาลให้ความอุดมสมบูรณ์หรือความหายนะแก่บา้นเมืองได ้ดงันนั้เพ่ือเป็นการแสดงความเคารพตอ่บรรพชนเหล่านัน้เม่ือถึงงานบุญประเพณีาคญัตามฮีตประเพณีจึงตอ้งาการละเล่นเต้นฟ้อนผีตาโขนเพ่ือเซ่นและบูชาให้เป็นท่ีพอใจแก่ผีบรรพชน การละเล่นผีตาโขนจงึเป็นการละเล่นที่มีมาแตโ่บราณและผ่านการสืบทอดทางพิธีกรรมจากรุ่นต่อรุ่นมาจนถึงปัจจุบันผีตาโขนจึงเป็นการละเล่นส่วนหนึ่งในงานบุญหลวงของาเภอด่านซา้ยหรือเมืองด่านซ้ายในอดีตนับเป็นการละเล่นที่าพาให้เกิดความสนุกสนานและความบันเทิงเป็นหลักาให้เกิดสีสันแห่งการเฉลิมฉลองในงานบุญหลวงและโดยเฉพาะในพิธีอันเชิญพระเวสสันดร และนางมัทรีเข้าเมืองตามฮีตเดือนส่ี ของชาวอีสานซ่ึงชาว (บุญเผวส)ด่านซ้ายไดร้วมเอางานบุญเผวส บุญสงกรานต ์บุญบงั้ไฟบุญาฮะ มาจดัขึน้พรอ้มกันในช่วงเดือนเจ็ดของทุกปีด้วย

ภาพที่ ๑ประเพณีบุญหลวง และการละเล่นผีตาโขน าเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย

ในงานต่าง ๆ เจ้าพ่อกวนหรือผู้าทางจิตวิญญาณของท้องถิ่นจะเป็นผู้าหนดวันโดยผ่าน พิธีการเข้าทรงล่วงหน้า าว่า ผีตาโขน ตามความเห็นของเจ้ากวนน่าจะมาจากการที่บรรดาผีเหล่านั้น สวมหน้ากากคล้ายลักษณะของโขนละคร แต่เดิมบางคนเรียกว่า ผีตาขน แต่ก็หาความหมายไม่ได้ชัดเจนและผีตามคนมาในงานบุญพระเวส จึงเรียกผีตามคนต่อมาจึงเพี้ยนเป็นผีตาโขน ประเพณีผีตาโขน เป็นการละเล่นที่เกิดจากความเชื่อเกี่ยวกับวิญญาณของผีบรรพชน สืบสานมาจากการละเล่นปู่เยอย่าเยอ ของชาวหลวงพระบาง ดังนั้นเพื่อให้สอดคล้องและสัมพันธ์กับวิถีชีวิตในชุมชนจึงมีการปรับเปลี่ยนผสมผสาน ให้เป็นการละเล่นที่มีรูปแบบเป็นเอกลักษณ์เฉพาะท้องถิ่นและมีการพัฒนาเปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย

ผีตาโขนจัดได้ว่าเป็นการละเล่นชนิดหนึ่งโดยที่ผู้เล่นจะารูปหน้ากากที่มีลักษณะหน้าเกลียดน่ากลัวมาสวมใส่ปกปิดใบหน้ารวมไปถึงเครื่องแต่งกายที่ต้องปกปิดมิดชิดเช่นกันแล้วเข้าขบวนแห่แสดงท่าทางต่างๆในงานบุญตามประเพณีประาปีของท้องถิ่นพื้นบ้านการละเล่นผีตาโขนจะมีในเดือนแปดข้างขึ้นและนิยมา ๓วัน คือ

ภาพที่ ๒การละเล่นผีตาโขนในขบวนแห่การละเล่นผีตาโขน

วันแรกเป็นวันที่ชาวบ้านจะร่วมกันสร้างหออุปคุตและากระทงเล็กไปวางตามทิศต่างๆานวนสี่ทิศด้วยกันบนหอหลวงจะมีร่มขนาดใหญ่กางกั้นไว้ถือเป็นวันแรกของการาพิธี

วันท่ีสอง เป็นวันาพิธีอัญเชิญพระอุปคุต โดยจะมีประชาชนจากาบลหมูบ้านต่าง ๆ มาร่วมงานส่วนมากจะาบั้งไฟมาด้วยาหรับการละเล่นต่าง ๆ ในวันนีจ้ะมีขบวนแห่ผีตาโขนและมีการบรรเลงเคร่ืองดนตรีพืน้เมืองอย่างครืน้เครงตลอดเสน้ทางซ่ึงจะาพิธีแห่ไปยงัวดัเพ่ือาพิธีบายศรีสู่ขวัญระหว่าง ขบวนแห่ก็จะมีบรรดาผีตาโขนทงั้หลายออกมาร่ายา าท่าทางต่าง ๆ อยา่งสนกุสนาน

วนัท่ีสาม จะเป็นวนัท่ีชาวบา้นไปาบุญตกับาตรที่วดัร่วมกนัฟัง เทศนม์หาชาติพระเวสสนัดรชาดก และในวนันีจ้ะไม่มีการละเล่นผีตาโขนแตจ่ะมีพิธีกรรมทางศาสนาอทุิศส่วนบุญส่วนกุศลใหแ้ก่บรรพบรุุษ ผู้ล่วงลับไปแล้ว รวมไปถึงสักการะสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในวัดหรือในพระธาตุ

ประเภทผีตาโขน

ผีตาโขนจะมีอยู่ด้วยกัน ๒ประเภท คือ

ผีตาโขนใหญ่ จะมีลักษณะเป็นหุ่นที่าลองขึ้นมาจาก โครงไม้ไผ่สานห่อคลุมด้วยผ้าหรือกระดาษ ซึ่งมีขนาดใหญ่โตกว่าคนธรรมดาประมาณสองเท่าผีตาโขนใหญ่ จะถูกตกแต่งไปด้วยวัสดุที่หาได้จากท้องถิ่นที่แสดงถึงรูปร่างเพศชายและหญิงมีการประดับอวัยวะเพศที่บ่งบอกถึงความเป็นชายและหญิงอย่างชัดเจน ซึ่งเป็นความเชื่อที่มีมาตั้งแต่สมัยโบราณว่าอวัยวะเพศของมนุษย์จะแสดงถึงความอุดมสมสมบูรณ์ ไม่ใช่ความพิเรนหรือทะลึ่งของผู้ที่มาร่วมเล่นแต่อย่างใดและประเพณีผีตาโขนในแต่ละปีจะมีการจัดาผีตาโขนใหญ่ เพื่อร่วมขบวนเพียง ๑คู่เท่านั้น ผู้มีหน้าที่เป็นผีตาโขนใหญ่จะต้องได้รับการอนุญาตจากผีหรือเจ้าก่อนและจะต้องาทุกปีหรือาติดต่อกันอย่างน้อย ๓ปี

ภาพที่ ๓ ผีตาโขนใหญ่

ผีตาโขนเล็กคือการละเล่นของชาวบ้านไม่ว่าเด็กหรือผู้ใหญ่ ชายหรือหญิง ก็มีสิทธิ์เข้าร่วมสนุกสนานการแต่งกายก็แต่งเช่นเดียวกับผีตาโขนใหญ่แต่โดยมากจะมีผู้ชายไม่ค่อยมีผู้หญิงเข้าร่วมเพราะเป็นละเล่นที่ผาดโผนและซุกซน ผีตาโขนเล็กจะมีอยู่ ๒ประเภทคือ ผีตาโขนเล็กหวดคากับผีตาโขนเล็กหวดหงายโดยที่ผีตาโขนเล็กหวดคาจะไม่ค่อยได้รับความนิยมจากนักท่องเที่ยวมากนัก เพราะผีตาโขนเล็กหวดคามีลักษณะน่ากลัวไม่ค่อยมีสีสันดึงดูด หน้ากากผีตาโขนเล็กาจากส่วนที่เป็นโคนของก้านมะพร้าวและหวดนึ่งข้าวเหนียว โดยามาเย็บติดกันแล้วเขียนหน้าตาาจมูกเหมือนผีส่วนชุดแต่งกายของผีมักมีสีฉูดฉาดบาดตา โดยอาจเย็บเศษผ้าเป็นเสื้อตัวกางเกงตัวหรือเย็บเป็นชุดติดกันตลอดตัวก็ได้ ข้อาคัญคือ ต้องคลุมร่างกายให้มิดชิด หน้ากากผีตาโขนสมัยดั้งเดิมจะาจากหวดเก่าที่ใช้แล้วในส่วนที่ครอบศีรษะจะเย็บติดกับโคนของก้านมะพร้าวส่วนที่เป็นใบหน้าจะใช้ไม้นุ่นาจมูกสั้นคล้ายจมูกคนใช้สีที่ได้จากธรรมชาติจะไม่ปรากฏลวดลายที่เด่นชัดเพราะเน้นให้หน้ากากมีความลึกลับน่ากลัว

ภาพที่ ๔ ผีตาโขนเล็ก

เอกสารอ้างอิง

ศุภวิชญ์ มาสาซ้าย.ม.ป.ป.(.การละเล่นผีตาโขน รูปแบบ และ :การสร้างสรรค์สู่ผลิตภัณฑ์วัฒนธรรม. สืบค้น ๒๐มิถุนายน๒๕๖๓,จากhttp://www.journal.rmutt.ac.th/index.php/arts/article/(www.xing528.com)

词汇

เวสสันดร善施王子、佛陀的第十次转世

บวงสรวง祭祀、祭神

บรรพชน祖先、祖辈

ดลบันดาล神仙点化，指导迷津

บุญหลวง斋僧

ปู่เยอย่าเยอ祖父母（东北方言，指祖先、先辈）

เกลียด恐怖的、狰狞的

บายศรี吉祥饭、祈福饭

พิเรน怪异、反常

ทะลึ่ง一跃而起、冒昧、无力

ผาดโผน快驶、特技（飞行）、猛跳、狂奔

หวด甑子（一种用来蒸糯米的底部有孔的工具）

คา翻转、倾覆

ฉูดฉาด艳丽、耀眼

มิดชิด十分严密、非常隐蔽

ซุกซน调皮、顽皮

ลวดลาย花纹